Bijbelmagazine
Behalve de stem van de Here Jezus, 'horen' we in verschillende psalmen ook de stem van het gelovig overblijfsel van Israël. In het eerste artikel (Herstellen en wederbrengen) in AMEN 43, zagen we al dat Psalm 80 daar een voorbeeld van is. Vanuit verdrukking en smaad wordt de Here gebeden om Zijn volk toch niet te vergeten, maar het weder te herstellen. Dit tweede deel gaat verder in op deze psalm, waarbij we dan vooral stilstaan bij Degene tot Wie deze psalm zich richt.
De Herder Israëls
Het gebed van Psalm 80 bepaalt ons met de woorden "Herder Israëls, neem ter ore!" onmiddellijk bij de Here Zelf. Hij is de Herder van Israël. Herderkomt van het Hebreeuwse ra'ah, wat in verband met de Heer Zelf voor het eerst voorkomt in Genesis 48:15. Hier lezen we over Jakob: "En hij zegende Jozef en zeide: God, voor Wiens aangezicht mijn vaderen Abraham en Isaak gewandeld hebben; God, Die mij als Herder geleid heeft, mijn leven lang tot op deze dag."
Het is treffend hoe dezelfde dingen die in Psalm 80 staan ook hier naar voren komen. In de eerste plaats komt in beide gedeelten de Here als Herder naar voren. Psalm 80 spreekt over de "Herder Israëls", terwijl Jakob (die na zijn worsteling "Israël" genoemd werd, Gen. 32:28) het in Genesis 48 heeft over God, Die hem als Herder leidde. Verder spreekt Jakob in dit vers over het aangezicht van God, wat ook in Psalm 80 in onder meer de verzen 4, 8 en 20 voorkomt als 'aanschijn'. Tot slot staat Genesis 48 in het teken van de zegening van de zonen van Jozef: Efraïm en Manasse. Deze namen staan ook weer in Psalm 80:3 vermeld.
Eén en ander bepaalt ons ook bij de diepe inhoud van de woorden "Herder Israëls", waarmee Psalm 80 begint. Er staat niet 'Herder Jakobs', of iets dergelijks. Nee, het gaat om de Herder Israëls. Hiermee wordt duidelijk dat het gebed opstijgt vanuit een volk, dat als het 'Israëls Gods' verder wil gaan; als een volk dat de plaats inneemt die God voor dat volk op het oog heeft.
Dat de Heer aangesproken wordt als "Herder Israëls" laat ook zien dat Israël zichzelf als kudde ziet. Dit beeld komt in de Bijbel dan ook, zowel in het Oude als in Nieuwe Testament, herhaaldelijk naar voren. Een kudde die door God geleid zou worden, zoals ook de stamvader van Israël, vader Jakob, door Hem geleid werd (Gen. 48).
De kudde luisterde niet altijd even goed naar de stem van de Herder; dwaalde (vaak door slechte 'herders') af, maar de Herder kwam om het verlorene juist weer te zoeken en te behouden. De volgende teksten brengen deze lijn tot uitdrukking:
- "Zij raken verstrooid, omdat er geen herder is, en worden tot voedsel voor al het gedierte des velds; zo raken zij verstrooid. Mijn schapen dwalen rond op alle bergen en op elke hoge heuvel; over de gehele aarde zijn Mijn schapen verstrooid zonder dat er iemand is die naar hen vraagt of ze zoekt." (Ezech. 34:5 en 6)
- "Ik ben de goede Herder. De goede Herder zet Zijn leven in voor Zijn schapen ..." (Joh. 10:11)
- "Zwaard, waak op tegen Mijn Herder, tegen de Man Die Mijn Metgezel is, luidt het woord van de HERE der heerscharen; sla die Herder, zodat de schapen verstrooid worden; en Ik zal Mijn hand keren tegen de kleinen." (Zach. 13:7; zie ook Matt. 26:31)
- "Hij, Die Israël verstrooide, zal het verzamelen en het behoeden als een herder zijn kudde." (Jer. 31:10)
- "Want de Zoon des mensen is gekomen om het verlorene te behouden. Wat dunkt u? Indien een mens in het bezit is gekomen van honderd schapen en één ervan raakt verdwaald, zal hij dan niet de negenennegentig op de bergen laten en heengaan om het dwalende te zoeken?" (Matt. 18:11 en 12)
- "Gij toch zijt Mijn schapen, de schapen die Ik weid; gij zijt mensen en Ik ben uw God, luidt het woord van de Here HERE." (Ezech. 34:31)
En dan klinken uiteindelijk de woorden van Psalm 23: "De HERE is mijn Herder ..." (vs. 1)
De Hoorder van de bede om herstel
Zoals in het eerste artikel al naar voren gebracht is, valt Psalm 80 uiteen in drie delen:
- vers 2-4
- vers 5-8
- vers 9-20
Elk gedeelte eindigt min of meer met dezelfde woorden:
vers 4 "O God, herstel ons, doe Uw aanschijn lichten, opdat wij verlost worden."
vers 8 "O God der heerscharen, herstel ons, doe Uw aanschijn lichten, opdat wij verlost worden."
vers 20 "HERE, God der heerscharen, herstel ons, doe Uw aanschijn lichten, opdat wij verlost worden."
Telkens zien we het refrein "herstel ons, doe Uw aanschijn lichten, opdat wij verlost worden" terug. De Statenvertaling heeft in deze teksten in plaats van herstellen telkens wederbrengen. Dit woord (Hebreeuws: shoev) wordt ook wel met 'bekeren' vertaald. Wat echter telkens verandert, is de titel waarmee de Herder Israëls wordt aangesproken. Als we die titels eruit lichten, krijgen we het volgende:
vers 4 "O God ... "
vers 8 "O God der heerscharen ..."
vers 20 "HERE, God der heerscharen ..."
O God
Het begint met deze relatief algemene titel (geen naam!) voor God. Het laat zien Wie of eigenlijk Wat Hij is, namelijk: God. Het hier gebruikte Elohim is afgeleid van alàh; ook dit woord kan vertaald worden met god. Het draagt de betekenis van 'sterk' en 'machtig' in zich. Elohim is een meervoud; eigenlijk staat er dus: Goden! Dit heeft alles te maken met het 'meervoudig Wezen' van God, Die Zich openbaart als Vader, Zoon en Geest. Het bijzondere aan deze meervoudige titel is dat de werkwoorden die ermee verbonden zijn in het enkelvoud staan. Zo lezen we in het openingsvers van de Bijbel: "In den beginne schiep God de hemel en de aarde." Ook hier staat 'Elohim', terwijl het woordje 'schiep' in het enkelvoud staat.
Dit leert ons dat we aan één Persoon moeten denken, Die tegelijk meervoudig is. Een mysterie!
O God der heerscharen
In de afronding van het tweede deel van Psalm 80 (vs. 5-8) zien we dat er aan de titel God iets wordt toegevoegd: der heerscharen: Elohim tsevaooth. ‘Tsevaooth’ betekent: legers of legerscharen. Het lijkt ons te wijzen op de enorme hoeveelheden legermachten waarover de Heer als de Sterke en Machtige de beschikking heeft. Hier vinden we iets van terug in Openbaring 5:11 en 12 (vergelijk ook Ps. 68:18 en Dan. 7:10): "En ik zag, en ik hoorde een stem van vele engelen rondom de troon, en van de dieren en de oudsten; en hun getal was tienduizenden tienduizendtallen en duizenden duizendtallen, zeggende met luider stem: Het Lam, Dat geslacht is, is waardig te ontvangen de macht en de rijkdom, en de wijsheid en de sterkte, en de eer en de heerlijkheid en de lof."
De titel 'God der heerscharen' komt 23 maal voor in het Oude Testament terwijl de hieraan verwante naam en titel 'HERE der heerscharen' daarin 257 maal voorkomt. Beide benamingen vinden we o.a. in de boeken van Samuël en de Psalmen, en verreweg het meest in de profeten. In het algemeen kunnen we zeggen dat deze namen vooral in verband staan met God, Die komen zal en oordelen in gerechtigheid. Deze komst in heerlijkheid staat ook centraal in het boek Openbaring.
In het Nieuwe Testament vinden we de toevoeging tsevaooth tweemaal terug. In Romeinen 9:29 (aanhaling uit de profeet Jesaja) en in Jakobus 5:4, waar het duidelijk in verband staat met de wederkomst des Heren.
In het vorige artikel zagen we al het verband tussen de vervulling van de bede om het wederbrengen van het volk en de wederkomst van de Here Zelf (Ps. 80:15). Het is daarom des te opmerkelijker dat in deze drievoudige bede de titel 'God der heerscharen' naar de voorgrond treedt; een titel die dus alles te maken heeft met de wederkomst van de Heer 'om te oordelen'.
HERE, God der heerscharen
De derde maal dat de bede geuit wordt, komt de Naam van God naar voren: Jahweh, weergegeven met HERE. Hier gaat het dus echt om Zijn Naam, niet om Heer in de zin van meester o.i.d. Deze Naam komt in het Oude Testament iets meer dan 6000 maal voor en wordt in Exodus 3 door de Heer Zelf omschreven als: "Ik ben" (vgl. vs. 14 met vs. 15). Hij, Die er altijd is, de Eeuwige, de Eerste en de Laatste, de Alfa en de Omega: "HERE is Zijn Naam." (Exod. 15:3)
Behalve in de afronding van de drievoudige bede in Psalm 80, staat de naam "HERE, God der heerscharen" ook al in vers 5: "HERE, God der heerscharen, hoelang brandt (Uw toorn) tegen het gebed van Uw volk?", waarin de bekende smekende woorden van het volk 'Hoelang nog?' doorklinken. Deze vraag wordt door de hele Bijbel heen gehoord.
Zie bijvoorbeeld Psalm 79:10, waar staat: "Hoelang nog, o HERE? - Zult Gij voortdurend toornen, zal Uw naijver branden als een vuur?" Maar denk ook aan Openbaring 6:10 en 11: "En zij riepen met luider stem en zeiden: Tot hoelang, o heilige en waarachtige Heerser, oordeelt en wreekt Gij ons bloed niet aan hen, die op de aarde wonen? En aan elk hunner werd een wit gewaad gegeven, en hun werd gezegd, dat zij nog een korte tijd moesten rusten, totdat ook het getal vol zou zijn van hun mededienstknechten en hun broeders, die gedood zouden worden evenals zij."
Het wachten in Openbaring duurt voort tot de Heer Zich openbaart in Zijn grote heerlijkheid. Dat geldt ook voor Psalm 80, waar de naam "HERE, God der heerscharen" het hoelang van vers 5 verbindt met het herstel van Israël en daarmee wijst op de uiteindelijke wederkomst van de Heer!
We besluiten met Psalm 90:13, waarin we dit alles, samengevoegd tot één geheel, terugvinden: "Keer weder, o HERE! Hoelang nog? en ontferm U over Uw knechten."
"Zie, hier is uw God! Zie, de Here HERE zal komen met kracht en Zijn arm zal heerschappij oefenen; zie, Zijn loon is bij Hem en Zijn vergelding gaat voor Hem uit. Hij zal als een herder zijn kudde weiden, in Zijn arm de lammeren vergaderen en ze in Zijn schoot dragen; de zogenden zal Hij zachtkens leiden.”
(Jesaja 40:10 en 11)
