Nederlands Bijbelgenootschap

In 2004 heeft het Bijbelgenootschap de NBV (Nieuwe Bijbelvertaling) gelanceerd, waarvan inmiddels ruim over de miljoen exemplaren zijn verkocht. Deze uitgave zou nu de NBG-vertaling helemaal moeten gaan vervangen en is in de Protestantse Kerk Nederland (PKN) inmiddels als officiële Bijbelvertaling aangewezen. Waarom de NBV is uitgegeven kunnen we lezen op de website bijbelgenootschap.nl: “Aan het eind van de twintigste eeuw werd het taalgebruik van de NBG-Vertaling 1951 door veel lezers als ouderwets en ontoegankelijk ervaren…” Hiermee is het Nederlands Bijbelgenootschap nog niet klaar, want de doelstelling is “…dat iedereen in Nederland de Bijbel moet kunnen lezen. Want er is een aanzienlijke groep lezers voor wie de bestaande vertalingen van de Bijbel te moeilijk zijn.”
Daarom werkt de NBG momenteel aan weer een nieuwere vertaling: ´De Bijbel in gewone taal´, afgekort BGT.
Op zich is het een loffelijk streven de Bijbel toegankelijk te maken voor de mensen. In de praktijk blijkt echter dat men in deze nieuwere vertalingen, ondanks de claim trouw te blijven aan de bronteksten, steeds verder van de oorspronkelijke (lees: geïnspireerde) tekst verwijderd raakt (zie artikel ´Vertalen en verdwalen´ op pag. 10)

Statenvertaling

Naast bovengenoemde vertalingen wordt ook de Statenvertaling (SV) nog altijd gebruikt. Oorspronkelijk is deze uitgave in 1637 tot stand gekomen “Op last van de hoog-mogende Heeren Staten-Generaal der Vereenigde Nederlanden en volgens besluit van de nationale synode gehouden te Dordrecht in de jaren 1618 en 1619 uit de oorspronkelijke talen in onze Nederlandsche taal getrouwelijk overgezet.”
Bijzonder aan deze vertaling was vooral dat zij direct uit de grondtalen Hebreeuws (Oude Testament) en Grieks (Nieuwe Testament) vertaald werd -net als de vertaling van Luther (1522-1534) en de Engelse King James Version (1611)- en niet meer gebaseerd was op de Vulgata, de algemeen gebruikte Latijnse vertaling (382-405) van Hiëronymus.
De vertalers was opgedragen de vertaling zo nauw mogelijk aan te laten sluiten op de Griekse en Hebreeuwse bronteksten, omdat men ervan uitging dat Grieks en Hebreeuws de talen waren waarin God tot de mensen had gesproken. Op veel plekken is dat zó letterlijk gedaan dat de zinsbouw weinig Nederlands te noemen is; vandaar dat de taal van de Statenvertaling vaak als de 'Tale Kanaäns' wordt aangeduid. Waar nodig dienden de vertalers hun keuzes in de kanttekeningen te verantwoorden.
In 1762 verscheen voor het eerst een gemoderniseerde editie, waarin taal en spelling waren bijgewerkt. In de loop der tijd heeft de SV een aantal aanpassingen ondergaan o.a. in verband met veranderende spelling en grammatica van de Nederlandse taal.

Cultuur

Geen enkel boek heeft zo intens onze cultuur beïnvloed als de Bijbel. Talloze werken uit de muziek, beeldende kunsten en literatuur zijn door de Bijbel geïnspireerd, hetzij rechtstreeks, hetzij via ‘vertaling’, parafrase en interpretatie. En zelfs nu nog blijft de Bijbel de kunstenaars intrigeren. Ook op onze taal, moraal, politiek, staatsvorm en rechtspraak heeft het ‘Boek der boeken’ zijn stempel gedrukt.

Zonder de Bijbel bestaat er geen Nederlandse cultuur. Niet naar tijd, niet naar plaats. Op 13 maart 2009 aanvaardde Mr. Dr. Patrick Chatelion Counet als bijzonder hoogleraar de leerstoel 'De Bijbel in de Nederlandse cultuur' aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn inaugurale rede had als titel: Woorden als spijkers. De Bijbel in de Nederlandse cultuur.
Hij zegt daarin onder meer: “Het religieuze beeld van de Nederlandse cultuur is door de groeiende Islam, de gestage secularisatie, het daarmee samenhangende volksatheïsme en de verrechtsing van de christelijke (rest-)religies sterk veranderd. Voor een groot deel is deze ontwikkeling toe te schrijven aan ´tradicide´. In de opvoeding en in het onderwijs in Nederland is gedurende veertig jaar op grote schaal traditiemoord gepleegd. (...) De traditiemoord vindt plaats op grote schaal en zet zich onverminderd voort. Daarmee dreigt ook de Bijbel uit de Nederlandse cultuur te verdwijnen (…) De Nederlandse cultuur wordt (nog steeds) beheerst door een christelijk interpretatiekader en een Bijbelse denkstijl.
En jazeker, deze christelijke cultuur verkeert in een crisis. De betekenis van de Bijbel in deze culturele crisis is een dubbele – hij is het object van kritiek en tegelijk is hij de inspiratiebron van deze kritiek”
(Bron: bijbelencultuur.nl).

Herziene Statenvertaling

In onze publicaties -van AMEN, Het Morgenrood en Everread Uitgevers- gebruikten we voornamelijk de NBG ´51-vertaling. Ik zeg ´gebruikten´, want daar komt nu verandering in. We hebben ons gebogen over de vraag met welke Bijbelvertaling we nu verder zouden gaan. Wij hebben na uitgebreide overwegingen besloten om voortaan de Herziene Statenvertaling, afgekort: HSV te gebruiken.
Uiteraard zullen we -net als eerst- waar nodig ook verwijzen naar de oude Statenbijbel en andere vertalingen, alsmede de grondteksten. Als we tot een goed verstaan van het Woord van God willen komen, is het dikwijls nodig de oorspronkelijke tekst te lezen, waarin God Zijn woorden heeft laten optekenen: Hebreeuws en Grieks.
Ook op Bijbelstudie-avonden/dagen/weekenden, in het jeugdwerk en andere activiteiten zal de HSV voortaan de leidraad zijn.

Op de website herzienestatenvertaling.nl is het een en ander te lezen over deze vernieuwde versie van de Statenvertaling.
De vertaalprincipes van de oude Statenvertaling (o.a. brontaalgericht en concordant )zijn anders dan die van eerder genoemde vertalingen van het Nederlands Bijbelgenootschap. Daarom heeft de Stichting Herziene Statenvertaling in 2002 het initiatief genomen om te komen tot een herziening van de Statenvertaling. “Uitgangspunt is de Statenvertaling en de door de toenmalige vertalers gebruikte handschriften van de Bijbel. Daarnaast is ook een grote waarde toegekend aan de bekende Kanttekeningen bij de SV. Een aantal keren is een daarin vermeld alternatief als beter en verstaanbaarder in de tekst opgenomen. De opdracht was immers te komen tot een herziening in verstaanbaar Nederlands. Dat betekent onder andere herziening van de spelling, vervanging van verouderde woorden, vereenvoudiging van zinnen.”

Verstaanbaar Nederlands

Zo hebben we dan nu een nieuwe Bijbel. Het Woord van God -zoveel mogelijk- in “verstaanbaar Nederlands”, zoals het voorwoord zegt. Wie de HSV leest, merkt in ieder geval de eerbied voor God en Zijn Woord, bijvoorbeeld door het hoofdlettergebruik. De Naam van God, JHWH, wordt in het Oude Testament weergegeven als HEERE, terwijl het Hebreeuwse Adonai en het Griekse Kurios worden vertaald met: Heere.
Een uitdrukking als ´Heer(e) des hemels en der aarde´ (SV en NBG in Matt. 11:25) wordt in de HSV nu als volgt geschreven: ´Heere van de hemel en van de aarde´.
Het woord ‘parakaleo’ is in de Statenvertaling doorgaans vertaald met vermanen, een enkele keer met vertroosten. Dit woord heeft in de context de nodige nuances: eraan herinneren, op het hart binden of oproepen tot. In 1 Timotheüs 5:1 staat in de SV: ´Bestraf een oude man niet hardelijk, maar vermaan hem als een vader´. De HSV zegt nu: ´Vaar niet uit tegen een oude man, maar spoor hem aan als een vader´.

In Johannes 21 wordt zowel in de Statenvertaling als in de NBG-´51 het woord liefhebben gebruikt, terwijl in de grondtekst twee woorden voor komen: ´agapaoo´ en ´phileoo´. Het eerste betekent (waarlijk) liefhebben, het tweede duidt meer op: houden van. De HSV laat dit onderscheid zien. Hieronder de tekst uit Johannes 21:15 in de Statenvertaling, de NBG en de HSV:

Zo zijn meer voorbeelden te noemen die in deze vertaling een verbetering zijn (lees: begrijpelijker) ten opzichte van de oude Statenbijbel en (soms ook) de NBG-´51. Mooi is ook dat men, naast vele tekstverwijzingen, ook diverse kanttekeningen heeft geplaatst onder de tekst om aan te geven wat er letterlijk in de grondtekst staat.

Natuurlijk zijn er ook -zoals bij elke vertaling- aanmerkingen te maken. Soms lijdt het principe van concordant vertalen schipbreuk. Jammer is bijvoorbeeld dat men het Griekse woord ´oikonomia´ niet in navolging van de oude SV consequent vertaald heeft met één woord, bijvoorbeeld ´bedeling´. In Efeziërs 1:10 heeft men het woord weergegeven met ´bedeling´; in 3:2 met ´uitdeling´ en in Kolossenzen 1:25 met ´beheerstaak´.

Jammer is ook dat men de oude Statenvertaling niet is nagevolgd in teksten waar gesproken wordt over het geloof van Christus (o.a. Rom. 3:22, 25; Gal. 2:16, 22 en Fil. 3:9), hetgeen in overeenstemming zou zijn met de grondtekst. Net als de NBG-´51 heeft men op deze plaatsen vertaald met ´geloof in Christus´.
(zie artikel op pagina 20 over het ´geloof van Christus´)

Niettemin is de HSV een aanwinst, met name in vergelijking met de eerder verschenen NBV en de nog te verschijnen BGT (Bijbel in gewone taal) van het Nederlands Bijbelgenootschap. Als vervanger van de NBG-´51 vertaling kan de HSV weer jarenlang dienstdoen als bruikbare weergave van de brontekst in verstaanbare Nederlands taal. En daar mogen we blij mee zijn!

Mocht u overwegen een HSV-Bijbel aan te schaffen, dan verwijzen we u graag naar everread.nl.
Als u dat via ons doet, ondersteunt u namelijk tegelijkertijd het werk van de Heere!

Op internet is de tekst van de HSV te vinden op herzienestatenvertaling.nl en biblija.net. Op laatstgenoemde site zijn meerdere vertalingen naast elkaar te lezen; handig om teksten te vergelijken.

Bekende uitdrukkingen

Enkele bekende gezegden en uitdrukkingen die in de Statenvertaling worden gebruikt. Sommige zijn letterlijke vertalingen van Hebreeuwse of Griekse uitdrukkingen die door de vertalers werden overgenomen, andere bestonden al langer in de Nederlandse spreektaal.

Als een dief in de nacht

Uit o.a. 1 Tessalonicenzen 5:2 “ Want gij weet zelven zeer wel, dat de dag des Heeren alzo zal komen, gelijk een dief in den nacht.”
Betekenis: ongemerkt, onverwacht.

Door het oog van de naald kruipen

Vrij naar Mattheüs 19:24, Marcus 10:25 en Lukas 18:25 “Het is lichter, dat een kemel ga door het oog van een naald, dan dat een rijke in het Koninkrijk Gods inga. Een kemel is een kameel. In de oorspronkelijke betekenis geeft de uitdrukking aan dat het voor rijke mensen bijzonder moeilijk is om in het koninkrijk van God te komen. “
Huidige betekenis: op het nippertje aan gevaar ontkomen.

In zak en as zitten

Uit Esther 4:1 en 3 “[…] en hij trok een zak aan met as; […].”
In tijden van rouw droegen de oude Israëlieten een zakvormig kleed en strooiden ze as op het hoofd.
De uitdrukking betekent nu 'in de put zitten'.

Muggeziften

Naar Mattheüs 23:24 “Gij blinde leidslieden, die de mug uitzijgt, en den kemel doorzwelgt.” Jezus vermaant de schriftgeleerden die zich enkel bezighouden met details, terwijl ze de grote zaken uit het oog verliezen. ´Uitzijgen´ betekent: haarfijn zuiveren, ontleden; ´doorzwelgen´ betekent: in één keer doorslikken.”
Betekenis: vitten op kleinigheden. Overigens is het zo, dat de spelling van het woord tegenwoordig een ´n´ bevat: muggenziften.

Waar het hart vol van is, loopt de mond van over

Uit Mattheüs 12:34 “[…] want uit den overvloed des harten spreekt de mond.”
Betekenis: te gemakkelijk spreken over datgene waarvan men vervuld is.

Zie voor meer voorbeelden: statenvertaling.net